‘The more I think about language, the more it amazes me that people ever understand each other at all.’ - Kurt Gödel Gödel & Einstein

Als ik even op X heb gekeken, lees ik daarna ter ontspanning – en om te begrijpen wat hier nu eigenlijk gebeurt – enkele zangen uit “De Hel” van Dante.

Levenswijsheid, subtiele humor en misschien een beetje belezenheid: drie onmisbare ingrediënten voor een goed gesprek. Ik wens ze iedereen toe, want een zich uitsprekend en luisterend tot elkaar wenden – dat je bevrijdt uit je isolement en vreugde schept – maakt ons meer mens.

Als er geen verenigend, gemeenschappelijk idee meer is, én geen innerlijkheid die het individu afzondert, dan resteert slechts grofheid. Men irriteert elkaar en scheldt en tiert. Søren Kierkegaard, 1846

“Behold, we know not anything; I can but trust that good shall fall At last—far off—at last, to all, And every winter change to spring.” — In Memoriam A.H.H. 1833, canto 54, Alfred, Lord Tennyson.

Vanavond denk ik aan mensen die te midden van alle hoogdravende wereldverbeteraars eenvoudig en getrouw hun werk doen. Aan de verpleegkundige die de hand van een zieke pakt, de leraar die ijverig essays corrigeert en aan de postbodes die Rutger Bregmans “Morele ambitie” bezorgen.

Bij het nakijken van essays zet ik tegenwoordig – ter nagedachtenis aan de ons ontvallen taalbeheersing – een requiem op.

William Blake (1757-1827) - Dante et Virgile pénétrant dans la forêt Illustration de la « Divine Comédie » de Dante (Inferno II, 131-43) (1824-27)

Bücher sind wie Urlaub für das Gehirn.

De zin van rust- en feestdagen is dat ze het eigenlijk menselijke bewaren. Wij kunnen niet zonder rustpunt in de tijd; een moment van inkeer dat bevrijdt van nut en noodzaak, van drukte en dwang. En ineens herinneren we ons dat vrede – innerlijk en uiterlijk – een geschenk is.

Avondwandeling door de zonovergoten velden van Hoornaar waar een haasje en ik elkaar geruisloos in ogenschouw namen. Stille verwondering overstijgt – al is het maar kort – het gewoel van de wereld.

Alle uiterlijke vrede begint bij innerlijke vrede; elke dienstbaarheid aan de wereld groeit uit de toewijding aan een kleine gemeenschap; iedere liefde voor de naaste begint met écht omzien naar degene die in het dagelijks leven – ongevraagd en ongekozen – op je weg komt.

De stromende regen op een late avond in Leiden. Soms valt alles even op z’n plek.

Zondagavondwandeling met de negenjarige – gesprekken over kleine en grote dingen.

Wanneer iemand vooral veroordeelt – stellig, streng, stevig – en weinig tot geen blijk geeft van verwondering, dan is dat een goede aanwijzing diegene niet al te serieus te nemen.

De tragiek van Dante is dat de hel ons in deze wereld veel te vertrouwd is. Zijn eigenlijke boodschap vind je in Paradiso: een klein beetje van de hemel herstelt alles: schoonheid, gerechtigheid, belangeloos liefhebben, geduld en bovenal — vreugde.

Herfstlicht over Umbrië. Roerloos staan de olijfbomen, loom graast een kudde schapen zich richting de stal — in de verte ratelt een laatste ploeg over stenige akkers. Zondagavond.

Nederlanders slingeren heen en weer tussen absoluut wantrouwen — de politiek heeft schuld aan alles wat misgaat — en overmatig vertrouwen — de politiek is maakbaar. De waarheid is dat politiek breekbaar is en dat de samenleving zelf meer vertrouwen verdient dan ze krijgt.

Op een zacht-schitterende zondag als vandaag fluistert het bestaan: de kosmos is een gedicht waarvan het raadselachtig rijm – de schoonheid van de dingen – een diepere zin verklankt.